Als laatste van de vaste presentaties van het Rijksmuseum van Oudheden is ook de afdeling ‘Nederland in de Romeinse tijd’ vernieuwd. De zalen zijn open vanaf dinsdag 4 september. Alles draait hier om de Lage Landen in de eerste vier eeuwen van onze jaartelling, toen het zuiden van het land deel uitmaakte van het enorme Romeinse Rijk. Aan bod komen zowel de Romeinen als de lokale bevolking, zoals Cananefaten, Bataven en de Friezen. Zo’n 450 archeologische vondsten illustreren op 300 m2 de verhalen over forten en dorpen, religie, handel endood langs, boven en onder de Romeinse rijksgrens (de limes), die destijds dwars door Nederland liep. Nieuw zijn enkele aanwinsten die nog niet eerder zijn getoond, waaronder een Romeins dolkmes uit Alphen aan den Rijn, een helm uit Leiden (Matilo) en altaren voor de godin Nehalennia. Meer informatie over de vernieuwde afdeling is te vinden op www.rmo.nl
‘Nederland in de Romeinse tijd’ begint met de limes en het Romeinse leger. Vanaf het midden van de 1e eeuw na Chr. was het stroomgebied van de Rijn immers de noordgrens van het Romeinse Rijk, en was ingericht met forten, wachttorens en een grensweg. Die Romeinse militaire aanwezigheid had vier eeuwen lang een grote impact op het landschap en de bewoners van de Lage Landen. In de zaal illustreert een grote wandkaart de Romeinse rijksgrens en een bonte verzameling Romeinse wapens laat het superieure armamentarium van de Romeinse legioenen met hun hulptroepen zien. Generaal Julius Caesar, in de vorm van een marmeren portretbuste en het ‘nieuwe gezicht’ dat recentelijk is gemaakt, heet de bezoekers welkom.
De Romeinen introduceerden hun eigen goden in de Lage landen, en het schrift. De lokale bevolking bleef de eigen godinnen en goden vereren maar sprak en schreef inmiddels Latijn. In die taal legden ze voor het eerst de namen van hun eigen goden vast in schrift, onder andere op altaren. Hiervan zijn talrijke voorbeelden te zien, gewijd aan lokale godinnen als Viradecdis, Sandraudiga en Exomna. Extra aandacht is er voor godin Nehalennia en de altaren die zeevaarders en handelaren aan haar wijdden in tempels langs de Zeeuwse kust. Nieuw in de collectie is een uniek Nehalennia-altaar waar de godin in drievoud op staat afgebeeld. Dit altaar is in 2017 verworven met financiële steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Caius Fonds) en het VSB Fonds, samen met een tiental andere altaren uit de Oosterschelde.
Een opstelling van Romeinse munten uit de tijd dat zuidelijk Nederland deel uitmaakte van het Romeinse Rijk introduceert de economie ten tijde van de Romeinse aanwezigheid. De invoering van het Romeinse muntstelsel, de grote wegen, bruggen en kanalen die de Romeinen aanlegden waren de grote krachten achter bloeiende handel en transport met alle andere delen van het immense Romeinse Rijk. Luxe goederen zoals terra sigillata en bronzen beeldjes waren nu voor iedereen beschikbaar. Lokale tradities en vernieuwing gingen in de Romeinse tijd hand in hand. Vondsten als een Minerva-beeldje uit een Friese terp en een Romeinse helm van Texel laten zien dat er ook boven de limes contacten waren met de Romeinen. Fragmenten van muurschilderingen, waterleidingbuizen, vloerverwarmingstegels en vensterglas geven een beeld van de vernieuwingen die de Romeinen introduceerden. Het gevarieerde aardewerk uit de grafvelden rond Nijmegen laten productie zien uit grootschalige pottenbakkerswerkplaatsen. Ook is hier aandacht voor de vreedzame en minder vreedzame confrontaties tussen de lokale bevolking en de Romeinse nieuwkomers, zoals vondsten uit Velsen uit de 1ste eeuw na Chr. laten zien.
De afdeling sluit af met rituelen rond dood en begraving: de nieuwe, Romeinse, gebruiken in de Lage Landen naast en tegenover de lokale tradities. Imposante stenen grafmonumenten waren nieuw in de Lage Landen. De hoofdrol is hier weggelegd voor de sarcofaag van Simpelveld, aan de binnenkant op unieke wijze versierd met het interieur van een Romeinse villa, en de opstelling van imposante reliëfs die ooit een graf markeerden.
Archeologie Romeinse provincies
De archeologie van de Romeinse provincies, inclusief Nederland in de Romeinse tijd, kende vanaf de oprichting in 1818 een belangrijke positie in het museum. Museumdirecteur Caspar Reuvens groef tussen 1827 en 1834 elke zomer op het landgoed Arentsburg bij Den Haag. Hij legde hier de Romeinse plaats Forum Hadriani bloot, en een belangrijk gedeelte van de hoofdstad van de Cananefaten. Later in de 19de eeuw deed het museum opgravingen bij Vechten bij het Romeinse limes-fort Fectio, en in de 20ste eeuw kwamen iconische stukken naar het museum zoals de vergulde Peelhelm, de beroemde sarcofaag van Simpelveld en altaren gewijd aan de godin Nehalennia uit Zeeland. Ook in de 21ste eeuw volgden bijzondere vondsten, bruiklenen en aankopen, zoals het ruitermasker uit Leiden, de bronsschat van Nistelrode, in 2017 een elftal nieuwe Nehalennia-altaren uit de Oosterschelde (2017), het unieke beslag van een Romeinse legioenshelm en in een Romeins dolkmes in de vorm van een Herculesknots uit Alphen aan den Rijn (aankoop 2018, oa. gefinancierd met een bijdrage van de BankGiro Loterij). Die laatsten zijn nu voor het eerst te zien.
Vernieuwing in fasen
Met het oog op zijn 200-jarige bestaan in 2018 heeft het Rijksmuseum van Oudheden de afgelopen jaren alle vaste opstellingen en de centrale hal vernieuwd in fasen. De presentatie over Nederland in de Romeinse tijd is de laatste in de rij, en werd gelijktijdig opgeknapt met de publieksvoorzieningen in de centrale hal. Eerder was het de beurt aan de zalen over het oude Nabije Oosten (2013), de Klassieke Wereld (2015) en het oude Egypte (2016) en werd de centrale hal voorzien van een nieuw geluids- en lichtsysteem en een lichtshow op de Egyptische tempel.
De nieuwe inrichting van de museumzalen werd mede gerealiseerd uit de jaarlijkse bijdrage van de BankGiro Loterij, met dank aan steun van de Provincie Zuid-Holland, het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Caius Fonds), het VSB Fonds, de Canon van Nederland en Romeinse Limes Nederland, en met bruiklenen van het Fries Museum, de Nederlandse Bank en de Provincie Zuid-Holland.
Website Rijksmuseum van Oudheden
